Als iemand in Afrika tegen je zegt dat je ‘Ubuntu’ hebt, is dat een groot compliment. Het betekent dat je hartelijk, open en medemenselijk bent.

Het wezen van de mens is zijn verbondenheid

Afrikaans denken wordt vaak geassocieerd met het woord Ubuntu. Het verwijst naar een eeuwenoude en nog steeds sprankelende levensfilosofie: Als ik jou als mens behandel, word ook ik meer mens: ‘Umuntu ngumuntu ngamuntu’. Het wezen van de mens is zijn verbondenheid. Verbonden met zijn familie, met zijn omgeving, de natuur, het verleden, de voorouders, degenen die nog geboren worden. De mens staat er midden tussen in en heeft als opdracht de harmonie te bewaken en te herstellen. Individu en gemeenschap zijn in balans. Morele ontwikkeling is belangrijk, ethisch handelen staat centraal. Compassie, verzoening, wijsheid zijn belangrijke thema’s. Ubuntu is dynamisch, het proces van zijn en worden tegelijk. Ubuntu is de tegenhanger van het westerse individualisme, rationalisme en materialisme.

Overal in Afrika wordt het begrip herkend. In de Centraal Afrikaanse Republiek wordt Ubuntu ‘zo koue zo’ genoemd. In Zimbabwe heet het ‘hunhu’. In Tanzania ‘Ubinadamu’. Ubuntu is de term die vanuit Zuid-Afrika in het westen bekend is geworden.

Afrikaanse filosofie

Ubuntu is onderdeel van de Afrikaanse filosofie. Het Afrikaanse denken kent vele verschijningsvormen, ontelbare lokale varianten en ontwikkelingen. Afrikaanse filosofie laat zich niet vastzetten in gemakkelijke generalisaties. Er bestaat geen ‘DE’ Afrikaanse filosofie.   Alleen al de (door Unesco erkende) Ifa divinatie, bij de Yoruba en de Fon, bevat duizenden verzen en een oneindige schat aan wijsheid.

Divinatieketting, Akple, uit Benin.
Foto MvdBoer.

Met ‘Afrikaanse filosofie’ wordt de veelomvattendheid, verscheidenheid en gelaagdheid van het Afrikaanse denken aangeduid, die veel dieper gaat dan de taal van de ratio. Ook in de emotie, de taal van het hart, in muziek, dans, kunst, verhalen, mythen, spreekwoorden, rituelen en symbolen, wordt dit denken zichtbaar. Afrikaanse filosofie is diepgaand, kent vele spirituele en mystieke niveaus en ontwikkelt zich nog steeds.

Stichting Nguia Ti Bé geeft aandacht aan de gelaagdheid van het Afrikaanse gedachtegoed, méér dan Ubuntu alleen.

Wanneer de takken van de boom ruzie maken, omhelzen de wortels elkaar‘
foto MvdBoer

Eeuwenoud en actueel

Het Afrikaanse gedachtegoed, in al zijn gelaagdheid en diversiteit, heeft duizenden jaren gerijpt. Het heeft invloed op alle levensterreinen: economie, politiek, rechtspraak, onderwijs, gezondheidszorg, ecologie. En: is voor de wereld van grote actuele waarde.

De verdiensten van de traditionele geneeskunde worden nauwelijks meer betwist. De kennis over geneeskracht van planten is enorm. De WHO wijst al jarenlang op het belang hiervan, omdat het voor miljoenen mensen vaak de enige toegang is tot gezondheidszorg: laagdrempelig, betaalbaar, dichtbij en effectief. Ook op gebied van chronische ziekte is de traditionele geneeskunde van grote waarde.

Op gebied van milieuvraagstukken en klimaatverandering krijgt de inheemse kennis steeds meer erkenning. Zij is gebaseerd op de dynamische samenhang van plant- dier-mens. Daarbij staat de mens niet boven de natuur maar is er onderdeel van. Juist deze kennis kan richting geven aan duurzame oplossingen.

Inheems recht is steeds vaker inspiratie voor herstel na oorlog en conflict. Zo is de waarheid- en verzoeningscommissie in Zuid-Afrika door Ubuntu geïnspireerd. In Rwanda zijn na de genocide ‘Gacaca’s’, traditionele ‘herstel’ rechtbanken ingesteld.

De antieke geborduurde KUBA kleden zijn afkomstig van de Shoowa stam uit het oude Kuba koninkrijk in Congo. De ingewikkelde patronen horen tot de meest complexe ter wereld en verwijzen naar mythen, verhalen en opvattingen. Ze vertellen over het ontstaan van het universum, de schepping van mens en natuur, de interactie tussen natuur en cultuur, de vorming van de identiteit van de mens, de werelden binnen werelden, de komst van het kwaad in de wereld, betekenis van ziekte, dood en nog veel meer. foto MvdBoer

Lees verder: Waarom Afrikaanse Filosofie